Radyo

Türkiye'de 32 ulusal, 76 bölgesel ve 750 yerel radyo yayın yapıyor (RATEM 2019). Radyo ve Televizyon Üst Kurulu'nun (RTÜK) denetlediği radyo ve televizyon sayısı 1.780. 

"Kamu yayıncılığı" yapmaktan sorumlu olan devlet televizyonu TRT 1964’ten 1992'ye kadar radyoculuğu tekelinde tuttu. İlk radyo yayını 1927'de yapıldı.

Toplam 16 olmak üzere, TRT'nin beş ulusal, beş bölgesel, üç uluslararası ve üç yerel radyo istasyonu var. TRT çoğunlukla iktidar yanlısı yayıncılık yapmakla eleştiriliyor.

MOM 2020 araştırmasında, kitle katılımı oranı açısından ilk onda yer alan radyolar şöyle: Kral FM, TRT FM, Radyo 7, A Haber Radyo, Radyo D, Show Radyo, Radyo 1, TRT Radyo Haber, NTV Radyo, Habertürk Radyo (Aralık 2020 Radyo İzleme Araştırma Kurulu (RİAK) verileri).

Radyo yayıncılığı konusunda sektöre Doğuş Grubu hakim durumda. Devlet kanalı TRT’nin ise ilk on listesinde üç istasyonu var.

İzleme ve reklam payı  

12 yaş üstü Türkiye nüfusunun yüzde 58,7’si günde en az bir kez radyo dinliyor ve kadınların radyo dinleme oranı (günlük %54,9) erkeklerden (günlük % 62,6) daha az. Sosyo-ekonomik gruplar arasında AB grubunun [ülkedeki “her türlü ürünü tüketmeye daha uygun bir ekonomik ve sosyal statüye sahip” tüketici grubundan oluşan dinleyiciler] genel nüfusa oranla radyo dinleme alışkanlığı yüzde 59,2 ile biraz daha yüksek. Türkiye'deki radyo dinleyicilerine yaş grubu olarak bakıldığında ise 45 yaş üstü nüfusun dinleme oranı en yüksek seviyede (%65,6) (Kaynak: RİAK.com.tr) (RİAK Haziran 2021 günlük ortalama radyo dinleme oranı verileri).

2020’de toplamı 17 milyar 469 milyon TL olan medya ve reklam yatırımlarının 13 milyar 976 milyon TL’si medya yatırımlarıydı. Basın, TV ve radyonun toplamı bu yatırımların yüzde 41’i, dijitale giden yatırımlar yüzde 54’tü. Medya yatırımları 2019’a kıyasla yüzde 10 azalma göstererek 295 milyon TL’ye düştü. Radyo yatırımları yüzde 2 oranıyla en son sırada [Reklamcılar Derneği Nisan 2021’de yayımlanan tahmini verileri].

Reklamcılar Derneği 2020 Mart raporuna göre, 2019 yılında, medya ve reklam yatırımları toplam 11 milyon TL’yi buldu. Radyolar yüzde 9,7’lik büyüme oranıyla bu yatırımların yüzde 3,6’sını oluşturdu.

Kapatılan radyolar

OHAL boyunca çıkarılan 668 (27.07.2016), 675 (29.10.2016), 677 (22.11.2016), 675 (29.10.2016) ve 670 (17.08.2016), 689 (29.04. 2017),693 (25.08.2017) ve 695 (24.12.2017) ve OHAL’in yürürlükten kaldırılmasından hemen önce yayınlanan 701 (08.07.2018) sayılı KHK’lerle toplam 204 medya kuruluşu; 6 haber ajansı, 70 gazete, 20 dergi, 41 radyo, 38 TV ve 29 yayınevi - dağıtım şirketi kapatılmıştı (RTÜK tarafından verilen 19 televizyon kanalı ve 17 radyo istasyonu kapatma kararı da bunlara dahil).

Bu KHK'ler kapsamında kapatılan yayın kuruluşlarından 17 gazete, 4 radyo, 4 televizyon, toplamda 25 medya kuruluşu hakkındaki kapatma kararları iptal edildi. OHAL dönemi boyunca, toplam 179 medya kuruluşu (53 gazete, 34 TV, 37 radyo istasyonu ve 20 dergi, 6 haber ajansı ve 29 yayınevi) kapatıldı.

Bu kapatmalar kanun hükmünde kararnamelerde "Milli güvenliğe tehdit oluşturduğu tespit edilen Fethullahçı Terör Örgütüne (FETÖ/PDY), terör örgütlerine veya Milli Güvenlik Kurulu'nca devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara aidiyeti, iltisakı veya bunlarla irtibatı" olmakla gerekçelendirildi.

Olağanüstü hal döneminde (RTÜK kararları dahil) kapatılan radyo istasyonu sayısı 41'dir. Bu kararlardan 4'ü iptal edildi.

37 radyo kanalı için verilen kapatma kararları hala yürürlükte. 

Kapatıldığı listelenen radyolar

Aksaray Mavi Radyo, Esra Radyo, Aktüel Radyo, Haber Radyo Ege, Berfin FM, Herkül FM, Burç FM, Jest FM, Cihan Radyo, Kanaltürk Radyo, Dünya Radyo, Radyo Aile Rehberi, Radyo Nur, Radyo Bamteli, Radyo Şimşek, Radyo Cihan (İstanbul), Samanyolu Haber Radyosu, Radyo Fıkıh, Radyo Küre, Radyo Mehtap, Patnos FM, Rengin Radyo, Radyo Karacadağ, Özgür Radyo, Özgür Güneş Radyosu, Ses Radyo, Radyo Dünya (Adana), Doğu Radyo, Yön Radyo, Gün Radyo, Batman FM (Mart 2018 itibariyle)

Bu radyolardan Yağmur FM, Umut FM, Radyo 59 ve Yön FM'in kapatılma kararları da KHK kapsamında kaldırıldı.

RTÜK

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) 1994'te "Radyo ve Televizyon Girişimleri ve Yayınlarının Kurulmasına İlişkin Yasa" gereğince kuruldu. Kurulun sorumlulukları arasında yayıncılık için düzenlemeler yapmak, lisans vermek ve yayıncıların izlenmesi yer alıyor.

RTÜK partilerin gösterdiği adaylar arasından Meclis’in seçtiği dokuz üyeden oluşuyor. 25 Ocak 2021’de yapılan seçimle, 2 yıllık görev süresi biten Ebubekir Şahin yeniden RTÜK Başkanı seçildi. RTÜK Başkan Vekili ise Arif Fırtına. 

Haziran 2021’de RTÜK üyeliklerinde boşalan üç kişilik kontenjan için AKP kontenjanından iki isim ve MHP kontenjanından bir isim seçildi. Ağustos 2021 itibariyle RTÜK’te dördü AKP, ikisi CHP, biri MHP, biri HDP kontenjanlarından toplam sekiz üye bulunuyor. 

Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 6-8 Ekim 2014 Kobani protestolarıyla ilgili yürüttüğü soruşturma kapsamında RTÜK'ün HDP üyesi Ali Ürküt gözaltına alınarak tutuklandı. Ürküt Ekim 2021 itibariyle halen cezaevinde.

İnternetten yayın yapan platformlarının RTÜK'ten yayın lisansı alması şart koşan yönetmelik, Resmi Gazete'de "Radyo, Televizyon ve İsteğe Bağlı Yayınların İnternet Ortamından Sunumu Hakkında Yönetmelik" adıyla 1 Eylül 2019 tarihi itibariyle yürürlüğe girdi. Bu yönetmelikle birlikte yayıncı kuruluşlar artık RTÜK'ten lisans almadan yayın hizmetleri veremiyor. İnternet üzerinden radyo lisansı için 10 bin TL, internet üzerinden televizyon yayını için 100 bin TL ve internet üzerinden isteğe bağlı yayın hizmeti yayını için de 100 bin TL lisans ücreti alınıyor. Yönetmelikle birlikte Netflix, BluTV ve Puhutv gibi dijital platformlar RTÜK’ün denetimi kapsamına girdi. Kasım 2020’de Netflix ve Amazon Prime Video'nun RTÜK'ten lisans aldığını duyurdu. Son olarak Aralık 2020’de Netflix RTÜK'ten lisans aldı.

RTÜK’ün hükümeti eleştiren haber kuruluşlarını tehdit etmek ve verdiği cezalarla Türkiye’deki eleştirel, bağımsız medyayı susturmak için iktidara ait bir araç olarak hareket ettiği görülüyor. Ancak iktidara yakınlığıyla bilinen kimi kanallara (A Haber, Kanal 7, TV Net ve TGRT Haber gibi) dair dosyaların RTÜK’te görüşülmediği belirtiliyor. 

İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch (HRW) Radyo ve Televizyon Üst Kurulu'nun (RTÜK) hükümeti eleştiren yorum ve haberleri yayımlayan bağımsız televizyon ve radyo kanallarına cezai nitelikli orantısız yaptırımlar uyguladığını açıkladı (Aralık 2020).

RTÜK de bir açıklamasında yabancı kurumlardan fon almanın "milli güvenlik sorunu" olabileceğini ifade etti.

BİA Medya Gözlem 2020 raporuna göre, RTÜK 2020 yılında, radyo kuruluşlarına 5 kez yayın durdurma ve 4 kez para cezası verdi. RTÜK’ün yayın kuruluşlarına verdiği cezaların toplamı 19 milyon 063 bin 835 TL’yi buldu.

2019 yılında ise radyo kanallarına herhangi bir işlem yapmadı. 

MoM güncellemeleri 2020 yılı Aralık ayı dinleyici oranları temel alınarak yapıldı. En çok dinlenen radyo kanalları listesinde ilk on listesinde yer almalarına rağmen tematik kanallar hariç tutuldu. Bknz: https://turkey.mom-rsf.org/tr/hakkinda/sss/