This is an automatically generated PDF version of the online resource turkey.mom-gmr.org/en/ retrieved on 2024/10/08 at 06:25
Global Media Registry (GMR) & Bianet - all rights reserved, published under Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Bianet LOGO
Global Media Registry

Teknoloji

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2021 verilerine göre, hanelerin yüzde 92’si evden internete erişim imkanına sahip. Bu oran 2020’de yüzde 90,7 idi. 2021’de TÜİK internet kullanım oranını 16-74 yaş grubundaki bireylerde yüzde 82,6 olarak ölçtü. Bu oran, 2020’de yüzde 79’du. İnternet kullanım oranı cinsiyete göre incelendiğinde; bu oranın erkeklerde yüzde 87,7, kadınlarda yüzde 77,5 olduğu görüldü (TÜİK Ağustos 2021).

Genişbant ile internete erişim sağlayan hanelerin oranı 2021 yılında yüzde 92 oldu. Buna göre hanelerin yüzde 61,9'u sabit genişbant bağlantı (ADSL, kablolu İnternet (uydunet), fiber bağlantı vb.) ile internete erişim sağlarken yüzde 88,5'i mobil genişbant bağlantı ile internete erişim sağladı. Genişbant internet erişim imkanına sahip hanelerin oranı bir önceki yıl yüzde 89,9'du.

E-devlet hizmetlerini kullanan bireylerin oranı  yüzde 58,9 oldu.

Kamu hizmetlerinden yararlanmak için 2020 yılı Nisan ayı ile 2021 yılı Mart ayını kapsayan on iki aylık dönemde interneti kullanan bireylerin oranı yüzde 58,9 oldu. E-devlet hizmetlerini kullanım amaçları arasında, kamu kurum ya da kuruluşlarına ait web sitelerinden bilgi edinme yüzde 55,8 ile ilk sırayı aldı. Kullanıcıların yüzde 32,3'ü çevrimiçi form doldurduğunu bildirirken, yüzde 27,7'si resmi formları indirdiğini/yazdırdığını belirtti.

Türkiye’de evinde en az bir akıllı telefon bulunan hanelerin oranı yüzde 99,3 (bu oran 2019 için %99,4’tü) Evlerinde en az bir dizüstü bilgisayar bulunan hanelerin oranı yüzde 38,3 (2019 için %36,4) ve tablet bulunduran hanelerin oranı ise yüzde  26,3 (2019 için %22). Hanelerin yüzde 16,8’inde ise (2020 için bu oran %16,7) en az bir masaüstü bilgisayar var (TÜİK 2021).

Reuters Enstitüsünün raporuna (2020) göre, yüzde 72 oranıyla akıllı telefon haberlere erişmek için en sık kullanılan cihaz olmaya devam ediyor. Kentli örneklemi temel alınarak yapılan Reuters Enstitüsü’nün araştırmasına göre, sosyal medya ve çevrimiçi medya alternatif ve eleştirel bakışlara erişmek için haber kaynağı olarak kullanılıyor (Reuters Institute 2020).

Gemius Audience’ın 2020 yılı araştırmasına göre Türkiye’de en çok ziyaret alan uygulamalar: WhatsApp, Google ve Instagram. Google, arama motorlarına hakim olarak görünüyor, Samsung ve Apple mobil ekosistem pazarında hala en büyük oyuncular. En çok ziyaret edilen siteler ise: google.com, youtube.com ve facebook.com (Gemius Audience 2020).

Telekomunikasyon

Türkiye, OECD ülkeleri içinde 2019-2020 (Haziran) yılları arasındaki bir yıllık süreçte sabit internet yaygınlığı en çok artan ilk beş ülke arasında yer alıyor (BTK 2021).

İnternet servis sağlayıcılarının abone sayısı ve gelir bakımından en büyük pazar payına sahip olan ilk üç şirket Türk Telekom, Superonline (Turkcell), Vodafone Net (Birleşik Krallık). Sektörde Millenicom (Almanya), Türknet, D Smart gibi şirketler de var ve Türk Telekom altyapısını kullanıyorlar.

Türkiye’nin en büyük telekom operatörü Türk Telekom 2005 yılında özelleştirildi. 2018 yılında  yüzde 55’lik hissesi Akbank, İş Bankası ve Garanti Bankası ortaklığında kurulan Levent Yapılandırma Yönetimi A.Ş.’ye devredildi.

2013 yılında, 4G mobil teknolojilerinin kurulum ve yönetimini Savunma Sanayi Başkanlığı’na (SSB) veren ULAK isimli proje ilan edildi.  Askeri savunma ve iletişim şirketi ASELSAN ve Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM)’nin üstlendiği ULAK projesine göre, Türkiye’de 4G mobil pazarında faaliyet gösteren tüm şirketlerin yerel teknolojileri kullanmasını şart koşmak için teknolojik bir altyapı oluşturulacaktı. Fakat bir süre sonra, 4G teknolojisi dünyada yer almayan ve sadece Türkiye içinde konuşulan 4.5 G teknoloji sistemine dönüştü ki bu Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “milli” kabiliyetleri olan iletişim teknolojileri oluşturulmasına dair beklentisini de karşılayacaktı. Mayıs 2018’de “Milli baz istasyonu” olan ULAK’ın açılışı Kars’da yapıldı.

Uydu teknolojilerine gelince, 1998 yılında kurulan TÜRKSAT, ses, veri, internet (Kablo Net ve Uydu Net), televizyon ve radyo yayını sağlayan Türkiye’nin tek uydu operatörüdür. TÜRKSAT, Asya ve Afrika’ya uzanan geniş bir coğrafyayı kapsayan telekomunikasyon servisi sağlıyor. TÜRKSAT aynı zamanda Türkiye’nin e-devlet portalını, kablolu tv platformlarını işletiyor ve Amerika’daki Inmarsat gibi şirketlerle küresel bağlantıları var. 2020 yılı verilerine göre Hizmet İhracatçıları Birliği tarafından açıklanan “2019 Yılı Hizmet İhracatı Şampiyonları” arasında telekomunikasyon kategorisinde Mayen Telekomünikasyon Hizmetleri birinci, TÜRKSAT ikinci sıradaydı.

Darbe Girişiminin Ardından

 15 Temmuz 2016 yılında yaşanan darbe girişiminin ardından, Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) hükümeti Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı’nın (TİB) görev ve sorumluluğunu – Yaman Akdeniz’in “agresif bir engelleme zihniyeti” olduğunu ifade ettiği – Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’na (BTK) devretti. Darbe girişiminin ertesinde, AKP hükümeti sadece yasal kısıtlamalar değil internete erişim engellemeleri ve VPN kısıtlamaları da getirdi.

BTK’nın ilişkili olduğu bakanlık Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ve çalışanları hükümet tarafından atanıyor. Tüm ülkeyi ya da belirli bölgeleri kapsayan internet bağlantıları kesintileri, interneti yavaşlatma, filtreleme ve engelleme gibi telekomünikasyonla ilgili tüm meselelerde merkezi otorite. BTK, ailelere “güvenli internet” sağlamak için filtreleme uygulamalarını etkin hale getiriyor. 

Twitter Şeffaflık Raporu’na göre, dünya genelinde 2012-2020 tarihleri arasında Twitter’a gönderilen 12.499 mahkeme kararından toplam 7.070 (%57) mahkeme kararı Türkiye’den gönderilmiş. Türkiye bu kategoride birinci sırada. Dünya genelinde 2012-2020 tarih aralığında kapatılan ve görünmez kılanan hesaplar sıralamasında Türkiye kapatılan ve görünmez kılınan hesaplar sıralamasında yüzde 75 ile ilk sırada. 2020 yılı sonu itibariyle de Türkiye kapatılan ve görünmez kılınan tüm tweetlerin  yüzde 40’ı ile yine ilk sırada. Dünya genelinde Twitter’a gönderilen diğer çıkartma taleplerine bakıldığında Türkiye’nin 2012-2020 tarih aralığında 42.455 taleple ikinci sırada yer aldığı görülüyor. 

Türkiye  5651 sayılı yeni kanun düzenlemesini gerekçe göstererek Twitter’a Ekim 2019’da Kuzey Suriye’ye yönelik başlattığı askeri operasyon sırasında 1000 talep gönderdi. Periscope’a gelen sekiz içerik kaldırma talebinin dördü Türkiye’dendi.

Ayrıca, 29 Nisan 2017’de Vikipedi’ye erişim resmi bir açıklama yapılmadan engellendi. Bir süre sonra Ankara 1. Asliye Ceza Mahkemesi, “Suriye İç Savaşı’ndaki Yabancı Müdehalesi” ve “Devlet Destekli Terörizm” başlıklı makalelere erişimin engellenmesi için Vikipedi’ye erişimi yasaklamıştı. Ocak 2020’de Vikipedi erişime açıldı.

Freedom House’un İnternet Özgürlüğüne dair Ekim 2020’de yayımladığı son raporuna göre, dünyanın yüzde 87’sini kapsayan 65 ülke üzerinden yapılan sıralamada Türkiye “küresel özgürlük” puanlamasında 100 üzerinden 32 puan, “internet özgürlüğü” puanlamasında 35 puan alarak “özgür olmayan” ülkeler arasında yer aldı (Puan ölçütü şöyle; en özgür ülke “0 puan” ve en az özgür ülke “100 puan” üzerinden değerlendiriliyor. Özgür olmayan internet sıralaması ise “erişim engellemeleri”, “içeriği sınırlandırma” ve “kullanıcı haklarının ihlal edilmesi” açısından değerlendiriliyor).

RTÜK’ün çevrimiçi medya ortamına müdahaleleri

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) 1994'te “Radyo ve Televizyon Girişimleri ve Yayınlarının Kurulmasına İlişkin Yasa” gereğince kuruldu. Kurulun sorumlulukları arasında yayıncılık için düzenlemeler yapmak, lisans vermek ve yayıncıların izlenmesi yer alıyor. 

İnternetten yayın yapan platformlarının RTÜK'ten yayın lisansı almasını şart koşan yönetmelik Resmi Gazete'de "Radyo, Televizyon ve İsteğe Bağlı Yayınların İnternet Ortamından Sunumu Hakkında Yönetmelik" adıyla yayımlanarak 1 Eylül 2019 tarihi itibariyle yürürlüğe girdi. Bu yönetmelikle birlikte yayıncı kuruluşlar artık RTÜK'ten lisans almadan yayın hizmetleri veremiyor. İnternet üzerinden radyo lisansı için 10 bin TL, internet üzerinden televizyon yayını için 100 bin TL ve internet üzerinden isteğe bağlı yayın hizmeti yayını için de 100 bin TL lisans ücreti alınıyor.  Yönetmelikle birlikte, Netflix, BluTV ve Puhutv gibi dijital platformlar RTÜK’ün denetimi kapsamına girdi. Kasım 2020’de Netflix ve Amazon Prime Video'nun RTÜK'ten lisans aldığını duyurdu. Son olarak Aralık 2020’de Netflix RTÜK'ten lisans aldı.

BİA Medya Gözlem Raporu’nda (Ekim-Kasım-Aralık 2020) belirtildiği gibi, internetten yayın yapan platformlarının RTÜK’ten lisans alması şart koşan yönetmeliği kabulünün ardından RTÜK, “Çocuklara, güçsüzlere ve engellilere karşı istismar içeremez ve şiddeti teşvik edemez” hükmünün ihlal edildiği gerekçesiyle “Cuties” (Minnoşlar) adlı filmin Netflix kataloğundan çıkarılmasına karar verdi.

Medya hizmet sağlayıcı kuruluşların 2020 yılı için ödeyeceği uydu ve kablolu yayın lisans ücretleri ile platform ve altyapı işletmeci kuruluşların ödeyeceği yayın iletim yetkilendirme ücretleri ile kanal/frekans yıllık kullanım ücreti katsayısı (K), yeniden değerleme oranı olan yüzde 9,1 oranında artırıldı. 2018 yılında, radyo yayıncılığı için lisans ücreti 49.920,00 TL olup, TV yayıncılığı için lisans ücreti 499.200,00 TL’ydi. 2019’da ise yayın ücreti radyo için 45.750,00 TL ve TV için  457.500,00 TL’ydi.

  • Project by
    Bianet
  • Global Media Registry
  • Co-Funded by
    BMZ
  • Isvec Sverige
  • Heinrich Böll Stiftung